Ścieżka edukacyjna Owady

Ścieżka edukacyjna powstała w oparciu o rzeźby stworzone w ramach konkursu plecionkarskiego „OWADY”. Wydarzenie odbyło się w dniach 2-5 czerwca 2022 roku na terenie Dworku Adama Chełmońskiego w Adamowiźnie. W konkursie udział wzięło 15 koszykarzy-plecionkarzy z całej Polski. Dzieła powstałe w trakcie konkursu na stałe zagościły w przestrzeni Parku wokół Dworku Adama Chełmońskiego.

Konkurs realizowany w ramach projektu Tradycja na nowo pleciona dofinansowanego ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu Narodowego Centrum Kultury EntoPolska 2022.

Modliszka zwyczajna (Mantis religiosa L. ) jedyny gatunek, który występuje na obszarze Europy Środkowej.  Ciało ubarwione jest na zielono, żółtozielono lub jasnobrązowo.  Wielkość samców jest znacznie mniejsza niż samic. Samice osiągają wielkość od 50 do 70 mm, a samce od 40 do 60 mm i bywa, że podrywają się do krótkich lotów. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest przekształcenie pierwszej pary odnóży w narząd chwytny. Siła tego chwytu jest na tyle znaczna, że nawet duże owady jak koniki polne nie są wstanie się z nich oswobodzić.  Spotyka się w okresie od sierpnia do października. Środowiskiem życia tego gatunku są śródleśne łąki, polany i brzegi lasów. Żywi się upolowanymi przez siebie owadami i pająkami. Modliszka upolowawszy swoją ofiarę pożera ją żywcem. Samice modliszki składają 100 – 200 jaj w przylegającym do łodygi kokonie.

Czy wiesz że….

• Płeć modliszki poznaje się po segmentacji na odwłoku. Samiec ma 7-8 segmentów, samica 6.
• Modliszka ma jedno ucho, które znajduje się na spodzie brzucha.
•  Mitem jest, że każda kopulacja kończy się kanibalizmem. Czynnikami sprzyjającymi zjadaniu samca jest brak pożywienia lub sytuacja, w której samiec zachodzi samicę od przodu. Kończący się sezon godowy, to naturalna eliminacja konkurencji dla przyszłego potomstwa.

Osa pospolita (Vespula vulgaris L.) – gatunek pospolity na obszarze całego kraju. Długość ciała robotnicy tego owada wynosi od 10 do 14 mm, podczas gdy  królowa osiąga długość od 16 do 18 mm, trutnie zaś osiągają długość od 13 do 15 mm. Gniazda budowane są przez osę na ziemi, najczęściej do tego bywają wykorzystywane porzucone nory małych ssaków.  Do  wnętrza gniazda królowa składa jaja z których to wykluwają się larwy nad którymi opiekę sprawują robotnice. Larwy osy karmione są uśmierconymi i przeżutymi owadami i gąsienicami podczas gdy postać  dorosła żywi się pokarmem węglowodanowym. 

Czy wiesz, że….

• Istnieje ponad 120000 gatunków os.
• Osy spokrewnione z pszczołami i mrówkami.
• Osa, która użądliła albo została zabita, wydziela specyficzny zapach, który powoduje, że reszta os jest w większym stopniu agresywna.
• Osy są pożyteczne. Zjadają na przykład wszystko to, co szkodzi uprawom. Mowa tutaj, między innymi, o mszycach, muchach czy pasikonikach.

Trzmiel parkowy (Bombus hypnorum L.) – gatunek owadów należący do tej samej rodziny co pszczoły. Królowa trzmiela osiąga od 15 do 23 mm, robotnice osiągają od 10 do 15 mm samce zaś od 11 do 16 mm. Ciało trzmiela pokrywa czarne owłosienie zakończone jest żółtobrązowym lub czekoladobrązowym odwłokiem zakończony białym pęczkiem włosów. W Polsce występuje na całym terenie aż do wysokości 1200 m n p. m . Trzmiele żywią się pyłkiem i nektarem roślin kwiatowych. Trzmiele podobnie jak pszczoły są owadami społecznymi ich kolonia może liczyć od 150 do 400 osobników. Wszystkie gatunki trzmieli podlegają w Polsce częściowej ochronie.

Czy wiesz, że….

• Trzmiele ważą pomiędzy 150 a 200 miligramów.
• Trzmiele żyją około 28 dni.
• Trzmiele hibernują pod ziemią.
• Na świecie istnieje około 250 gatunków trzmieli.

Kartoniarka czarna (Lasius fuliginosus Latr.) – pospolity gatunek mrówek występujący na obszarze całej Polski. Robotnice tego gatunku mierzą około 4 zaś królowa około 6 mm. Swoje gniazda buduje starych drzewach lub ich pniach . Nazwa gatunku wywodzi się od sposobu budowania gniazda, które to zbudowane jest z wielu komór przedzielonych przegrodą przypominającą karton. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest smolisto czarne zabarwienie i połysk oraz odnóża zabarwione na lekko żółty odcień. 

Czy wiesz że….

• Kartoniarka czarna jest gatunkiem który ochrania mszyce przed biedronkami. Gdy te zbliżą się zbytnio do kolonii mszyc są od razu odstraszane. „Chronione” tak mszyce są źródłem spadzi, która stanowi jedno ze źródeł pokarmu dla mrówek.
• Gatunek ten pełni też funkcję leśnych „sprzątaczy” eliminując padlinę z obszaru runa leśnego. Niektórzy z badaczy twierdzą, że gatunek ten również czasami trudni się hodowlą grzybów na obszarze ich kolonii.
• Królowa tego gatunku chcąc założyć kolonie okresowo pasożytuje kolonie zamieszkiwane przez podziemnicę cieniolubną.

Biedronka siedmiokropka (Coccinella septempunctata L.) –  gatunek pospolity na terenie Polski. Wielkość tego gatunku waha się od 6 do 8 mm. Czarna jej głowa z jasnymi plamkami zlokalizowanymi w pobliżu oczu. Na czarnym przedpleczu jasne plamki w kątach przednio-bocznych po stronie spodniej małe, trójkątne i sięgające ⅓ długości części grzbietowej plamki. Błyszczące, czerwone pokrywy mają łącznie 7 czarnych kropek: trzy na każdej z nich i jedną wspólną, zlokalizowaną pod tarczką. Ponadto po bokach tarczki występują na pokrywach dwie białe plamki. Wyjątkowo czarne kropki mogą być połączone wąskimi przepaskami lub zanikać. Zjawisko dymorfizmu płciowego występuje, ale jest ono słabo zaznaczone.

Czy wiesz, że….

• W latach 70-tych podejmowano kilkukrotne próby introdukowania Biedronki w Ameryce Północnej w celu eliminacji plagi mszyc.
• Biedronka może zjeść 5000 mszyc w swoim życiu. W rzeczywistości, jak tylko biedronki się wyklują, zaczynają ucztować.
• Kiedy biedronka lata, macha skrzydłami 85 razy na sekundę.
• Mszyce są tylko źródłem pożywienia. Działają również jako sygnał, kiedy nadchodzi czas na kojarzenie biedronek. Kiedy mszyce zaczynają znikać, biedronki zdają sobie sprawę, że nadchodzi zima.
• Na całym świecie biedronki są postrzegane jako omeny szczęścia. W Anglii, znalezienie biedronki oznacza, że będą dobre zbiory. W Szwecji, jeśli biedronka wyląduje na dłoni młodej dziewczyny, wkrótce wyjdzie za mąż.

Jętki (Ephemeroptera Hyatt) – rząd owadów o długości ciała od 3 do 40 mm w większości związany ze środowiskiem wodnym. Ich postać młodociana żyje do kilku lat zaś dorosła bardzo krótko czasem tylko  1 dzień. Postać larwalna w czasie życia przechodzi od 20 do 30 linień. W trakcie życia postaci larwalnej  wyróżnia się ich trzy rodzaje:

• Larwy grzebiące, które żyją w środowisku wód wolno płynących lub stojących. 
• Larwy pełzające, które zamieszkują dno górskich strumieni.
• Larwy pływające, które to zamieszkują środowisko wodne obfitujące w rośliny.

Na terenie Polski występuje 119 gatunków jętek

Czy wiesz, że….

• Jętki należą do organizmów bardzo starych ewolucyjnie . Ich szczątki znajdowane są w skałach pochodzących z Permu. Ewolucyjnie są starsze od dinozaurów.

Poskrzypka liliowa (Lilioceris lilii Scopoli) – gatunek chrząszcza należącego do rodziny stonkowatych o ciele długości od 6 do 8 mm zabarwionych na czarno z  wyjątkiem czerwono ubarwionego przedplecza i pokryw. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest wydawanie piszczącego dźwięku powstającego w wyniku pocierania pokryw o odwłok.

Gatunek ten żeruje na licznych gatunkach kwiatów żywiąc się nimi i ich liśćmi. W Polsce obserwowany od kwietnia do czerwca. 

Czy wiesz, że….

• Larwy tego owada żyją we własnych odchodach.
• Gatunek ten jest postrzegany jako szkodnik gdy zasiedla plantacje lilii i innych kwiatów ozdobnych.

Trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia Geoffroy ) – drapieżny owad dwuśrodowiskowy. Larwy zamieszkują środowisko wodne, a postać dorosła ląd. Ważki są owadami posiadającymi dobrze rozwinięty aparat lotu i zmysł wzroku. W Polsce występuje około 70 gatunków ważek. Rozpiętość skrzydeł trzepli waha się od 60 do 78 mm, długość jej ciała wynosi 50 do 60 mm, odwłoka od 35 do 40 mm. Gatunek ten posiada charakterystyczny kształt głowy. Głowa i tułów są barwy żółtozielonej pokrytej czarnymi pasami. Trzepla zielona występuje na obszarze kontynentu Euroazjatyckiego od terenów Francji aż po jezioro Bajkał. Zasięg tego gatunku na północy mieści się na obszarze obejmującym teren od południowej części Skandynawii przez Bałkany i północną Grecję aż po Kaukaz.

Czy wiesz, że….

• Ważki biją swoimi skrzydłami około 30 razy na sekundę.
• Ważki widzą w prawie 360 stopniach.
• Badacze interesujący się ważkami to odnatolodzy
• Ważka może poruszać swoimi czterema skrzydłami niezależnie od siebie.
• Ważki są zarówno zwinne jak i szybkie, latają od 27 km do 61 km na godzinę.

Kornik drukarz (Ips typographus L.) – gatunek chrząszcza, którego zarówno larwa jak i postać dorosła żeruje na licznych gatunkach drzew obecnych we florze Polski. Korniki są gatunkiem, który zasiedla drzewa osłabione w wyniku zanieczyszczenia powietrza, suszy lub też drzewa stare. Niezwykle rzadko atakuje drzewa zdrowe jedynie w drzewostanach silnie przekształconych antropogenicznie. Kornik często też bywa spotykany w niekorowanym ściętym drzewostanie. W naturalnym ekosystemie gatunek ten pełni funkcje regulacyjną poprzez eliminację osłabionych osobników   

Czy wiesz, że….

• W przeciętnym świerku opanowanym przez kornika przebywa około 7300 chrząszczy.
• Samica kornika podczas jednej rójki składa od 30 do 80 jaj.
• Kornik, aby dostać się na kolejne drzewo, jest w stanie pokonać dzienny dystans do 750m.
• Na całym drzewie o wysokości 20 m może się pojawić 1000 żerowisk, z których przyjdzie na świat 100 000 chrząszczy.

Miedziopierś metaliczna (Somatochlora metal lica Linden) – gatunek ważki występujący pospolicie w Północnej części kontynentu Euroazjatyckiego. Długość ciała tego gatunku waha się od 50 do 55 mm tylne skrzydła osiągają długość od 34 do 38 mm . Rozpiętość skrzydeł tego gatunku sięga do 76 mm . Charakterystyczną cechą tego gatunku jest zielone zabarwienie z metalicznym połyskiem. U podstawy części odwłokowej zarówno u samców jak i samic występują żółte plamki. Te występujące u samców są mniejsze w stosunku do tych występujących u samic. Gatunek ten zasiedla przede wszystkim wody stojące, rzadziej wolno płynące tj. starorzecza, kamieniste brzegi i rzeki o spokojnym nurcie. Najbardziej preferuje stanowiska zacienione. Osobniki dorosłe można obserwować od końca maja aż do września.      

Czy wiesz, że….

• Ważki należą do najszybszych owadów na świecie osiągając prędkość lotu do 45 km/h.
• Ważki są bardzo pożyteczne, gdyż żywią się komarami.
• Ważki widzą w świetle UV.
• Ważki stanowią swoisty przysmak ludności zamieszkującej Indonezje.

Bielinek kapustnik (Pieris brassicae L.) – gatunek motyla o rozpiętości skrzydeł od 49 do 63 mm .  Zarówno u samic jak u samców podstawowe tło skrzydeł jest białe. W części wierzchołkowej skrzydeł przednich występuje czarna łuskowata plamka sięgająca do tył aż do poziomu pierwszej żyłki. U samic dodatkowo występują dwie okrągłe plamy i pojedyncza podługowata na każdym z przednich skrzydeł każda z nich ma czarne zabarwienie. Spodnia część skrzydeł u samca i samicy jest bardzo podobna. Przednie skrzydło ma zabarwienie białe zwieńczone zielonkawożółtym wierzchołkiem i dwiema czarnymi plamami w części centralnej. Tylne skrzydła są zielonkawożółte pokryte czarnym nalotem.

Czy wiesz, że….

• W Polsce żyje około 3 tys. gatunków motyli.
• Motyle występują na wszystkich kontynentach poza Antarktydą .
• Skrzydła motyli pokryte są zwykle drobnymi łuskami, których powierzchnia jest zwykle nierówna, pokryta żeberkami lub bruzdami.
• Najszybsze wśród motyli mogą osiągać prędkość nawet do 55 km na godzinę.
• Gąsienica jest najbardziej żarłocznym stadium rozwojowym motyla.

Pasikonik zielony (Tettigonia viridissima L. ) –  gatunek owada zamieszkujący Europę, Azję i północną część Afryki. Bardzo pospolity na obszarze Europy Środkowej.
Postać dorosła osiąga do 40 mm długości,  a rozpiętość skrzydeł sięga do 90 mm . Samice pasikonika osiągają większe rozmiary ciała od samców i posiadają charakterystyczne pokładełko. Znoszą szare jaja podłużne do 10 mm długości. Larwy, pozbawione są skrzydeł mają wygląd zbliżony do osobników dorosłych . Wcześniejsze stadia rozwojowe są zabarwione na zielono zaś dorosłe osobniki bywają barwy żółtej lub żółto-zielonej. Posiadają bardzo długie czułki, przewyższające długością resztę ciała. Tylne charakteryzuje dobre umięśnienie i skoczność. Pozostałe odnóża wyposażone są w zestaw kolców służący obrony i przytrzymywania ofiary. Gatunek ten dysponuje na tyle silnym żuwaczkami, że są one w stanie przeciąć ludzką skórę.

Czy wiesz, że….

• Pasikonik zielony żyje średnio od 3 do 4 miesięcy.
• Pasikonik zielony to największy szarańczak występujący w Polsce.
• Pojawienie się pasikonika w przydomowym ogródku może skończyć się utratą upraw.
• Pasikonik zielony jako owad nie jest przystosowany do hodowli w licznych grupach z racji skłonności do kanibalizmu.

Rusałka pawik (Aglasis io L.) – gatunek motyla powszechnie występujący na obszarze Europy i Azji. Na terenie Polski gatunek bardzo pospolity. Rozpiętość skrzydeł tego gatunku waha się od 50 do 55 mm . Cechą charakterystyczną dla tego gatunku jest obecność t.zw „pawiego oczka” zlokalizowanego w końcowej części zarówno górnych jak i dolnych skrzydeł. Gdy złoży skrzydła zaczyna swym wyglądem przypominać uschnięty liść.  Można go często spotkać na terenie plan i lasów,  ogrodów i sadów. Jest to gatunek wszędobylski spotykany pośród obecnych na danym terenie kwiatów z których spija nektar. W roku zwykle występują dwa pokolenia tego motyla. Zimuje w ciemnych i wilgotnych miejscach.

Czy wiesz, że….

• Charakterystyczne „pawie oczka” pełnią u tego gatunku funkcję ozdobną i mają również za zadanie odstraszyć potencjalnych wrogów.
• Rusałka pawik jak na ,motyla jest gatunkiem długowiecznym dożywając do 10 miesięcy
• Samce rusałki pawik wykazują instynkt terytorialny
• Rusałka pawik najbardziej preferuje kwiaty barwy w odcieniach czerwieni, różu i fioletu

Szrotówek kasztanowiaczek   (Cameraria ohridella Deschka ) – gatunek motyla występujący w Europie postrzegany jako szkodnik i gatunek inwazyjny . Rozprzestrzenia  się głównie przez zawleczone osobniki dorosłe i larwy na liściach za pomocą transportu samochodowego. Gatunek ten świetnie sobie radzi w wilgotnych siedliskach miejskich parków i gorętszych częściach Europy pod warunkiem, że są położone na obszarze nizinnym. Wedle ostatnio prowadzonych obserwacji jego zasięg na terenie Europy wzrasta rokrocznie o 60,  a  w sprzyjających warunkach nawet o 114 km.  Jest to gatunek silnie żerujący na kasztanowcu białym  ale nie gardzi też czerwonym. Prócz kasztanowców jego ofiarami mogą również jawor i klon. 

Czy wiesz, że….

• Poczwarki szrotówka są bardzo odporne na niską temperaturę i są w stanie przetrwać mrozy do -25^O
• Naturalnym wrogiem larw szrotówka są sikorka eliminując od 2 do 4% osobników atakujący dane drzewo.
• Jedną z metod walki ze szrotówkiem jest zastosowanie pułapek feromonowych w celu wyłapania samców.

Autor tekstów: Dr inż. Tomasz Horaczek